نگاهی به فیلم غلامرضا تختی»

تصویری کوچک از پهلوانی بزرگ

فیلم سینمایی غلامرضا تختی» به کارگردانی بهرام توکلی، تازه ترین تجربه ساخت فیلم ورزشی در سینمای ایران است. فیلم در ژانر ورزشی، نسبت به سایر گونه ها و موضوعات در سینمای جهان، کمتر تولید می شود. از میان اندک آثار ساخته شده در این رده نیز معدود فیلم هایی جاودان و ماندگار شده اند. چرا که چنین فیلم هایی وابسته به بازسازی میدان رقابت هستند که کار آسانی نیست. مثلا نمی توان به این سادگی یک مسابقه فوتبال تاریخی و مهم را در قالب یک فیلم داستانی و دراماتیک، به تصویر کشید. به همین دلیل هم اغلب فیلم های ورزشی ممتاز و مانا، حول ورزش های رزمی و به ویژه بوکس ساخته شده اند. چون میدان این نوع ورزش ها محدودتر و کوچک است و راحت تر می توان تصویری باور پذیر و نزدیک به واقع از آن ها ساخت.

اما فیلم تختی» علاوه بر ورزشی بودن، یک فیلم قهرمان محور هم هست. ساخت فیلم درباره اسطوره ها و قهرمانان ملی در کنار اینکه خودش یک کار بزرگ و قهرمانانه است، همواره با چالش ها و پیچیدگی هایی نیز روبرو بوده است. به ویژه اگر فیلمسازی جسارت کند و به سمت شخصیتی برود که بخشی از خاطره جمعی مردم یک کشور را تسخیر کرده، این دشواری دوچندان می شود. چون در این حالت، سازنده فیلم محکوم به ترسیم چهره ای مطابق با رویاهای یک ملت درباره آن اسطوره است.

غلامرضا تختی، فراتر از یک نام پرآوازه یا یک قهرمان ورزشی، جایگاه اسطوره ای بی بدیل و فرازمینی را در این سرزمین یافته است؛ یک قدیس، که در رویای جمعی مردم ایران، جهان پهلوان» لقب یافته و مظهر مردانگی و فتوت است.

با این پس زمینه، کارگردانی که اتفاقاً فیلم قبلی اش نیز راجع به یک حماسه ملی بوده و تصویری باشکوه و میخکوب کننده از عملیات تنگه ابوقریب» نشان داده بود، سراغ این اسطوره ملی رفته است. بهرام توکلی در فیلم گذشته اش، به یک عملیات جنگی پرداخته بود که هم برای عموم مردم ناشناخته بود و هم ماجرایی مشخص و معین داشت. در چنان فیلمی که شخصیت ها، اتفاقات و نتیجه داستان، از قبل معلوم است، کارگردان فرصت داشت تا توانایی تکنیکی خود را به رخ بکشد و از این طریق، مخاطب را راضی کند. اما فیلم جدید او، وضعیتی کاملا متفاوت دارد؛ تختی» برعکس تنگه ابوقریب» از یک طرف، درباره مردی است که همه مردم ایران، کم و بیش او را می شناسند و در ذهن خودشان، او را به زیبایی و با قدرت پرورانده اند و از طرف دیگر، ابهاماتی هم پیرامون زندگی اش وجود دارد، ازجمله چرایی و چگونگی مرگش، یک معماست. در مواجهه با چنین سوژه ای دیگر تمرکز برای خلق فرم چشمگیر، حتی ممکن است دست و پا گیر هم بشود.

با نگاهی به فیلم های ورزشی بزرگ و محبوب که هم در گیشه موفق شدند و هم تحسین منتقدان را برانگیختند، چند فاکتور مهم دیده می شود. اغلب این فیلم ها به ذائقه مخاطب عام نزدیک تر هستند و لحنی حماسی و اکشن دارند و قهرمان آن ها پر تحرک و پویاست. به استثنای یکی دو فیلم، مثل شکارچی روباه»(فاکس کچر) اکثر قریب به اتفاق فیلم های موفق ورزشی جهان، مثلعلی»،مشت زن»،بچه میلیون دلاری» و . از این ویژگی ها برخوردار هستند. اما فیلم تختی» که با تکنیکی ناب و کم اشتباه صیقل خورده و دربازسازی زندگی و زمانه قهرمانش، واقعیات را وفادارانه نشان داده، بیشتر فیلمی نخبه گرا و باب طبع جماعت روشنفکر است. در ایران این طور جا افتاده که آثار روشن‌فکرانه باید تلخ، یأس آفرین و راوی باخت باشند. این رویکرد، در افتتاحیه فیلم نمود دارد؛ از همان لحظه اول و سکانس ثبت وصیتنامه تختی، به مخاطب القا می شود که فیلم، روایتگر سردی و افسردگی است. در این بخش، تختی در حال ثبت حقوقی وصیتنامه اش است، برف می بارد و هوا و حال قهرمان فیلم گرفته. همین افتتاحیه اعلام می کند که این فیلم برخلاف آنچه مخاطب در ذهن و دلش از این اسطوره ورزشی ایران ساخته، فیلم شکست و ناکامی است.

در نیمه اول روایت، با یک فیلم تمام عیار ورزشی طرف هستیم؛ درباره یک قهرمان بزرگ ملی به نام غلامرضا تختی که در دوران کودکی و نوجوانی در فقر و دشواری زندگی می کند، مربیانش استعداد او را منکوب می کنند اما با نهایت تلاش و تحمل سختی ها و تمرین های پی در پی، به سکوی نخست جهان می رسد. این بخش از فیلم که تقریبا تا اواسط ادامه پیدا می کند، خوش ریتم، حماسی و قهرمانانه است و به دل می نشیند؛ همان چیزی است که از یک فیلم ورزشی انتظار می رود. سکانس حضور غلامرضا تختی در فینال المپیک ملبورن، اوج گرما و درخشش این فیلم است. این بخش از فیلم که تختی ابتدا سه بر صفر از حریف خود عقب می افتند و درحالی که مجروح شده، احیا می شود و رقیب را خاک می کند و به مدال طلا می رسد، نه تنها یکی از به یادماندنی ترین سکانس های سینمایی در آثار اخیر است که می توان آن را بهترین سکانس ورزشی تاریخ سینمای ایران لقب داد. چون بازسازی غلبه تختی بر حریفش در این صحنه از فیلم، به شدت واقع گرا و باورپذیر از آب در آمده و گویی، مسابقه حقیقی را می بینیم، نه صحنه ای برساخته از آن را. نه تنها این بخش قدرتمند و زیباست، بلکه حس غرور، شور و حماسه را که لازمه فیلم های ورزشی و قهرمان پرداز هستند را هم به طور کامل در خود دارد. با وجودی که بهرام توکلی از یک نابازیگر برای ایفای نقش تختی استفاده کرده اما در این بخش، استعداد و قدرت کارگردانی خود را به رخ کشیده است. نکته جالب این است که ایفاگر نقش جهان پهلوان در این بخش از فیلم، یعنی دوران شکوفایی وی، یک کشتی گیر با نام محسن تختی است. او  علاوه بر شباهت ظاهری و اشتراک در رشته ورزشی، نام خانوادگی تختی را هم دارد، اما هیچ نسبت خویشاوندی با وی ندارد!

اما از میانه فیلم به بعد، ضربآهنگ درام افت می کند و مستند گرایی حول مسائل ی و تاریخی، غلبه پیدا می کنند. دیگر، آن حس و حال حماسی و ورزشی در فیلم جریان ندارد. قهرمان فیلم نیز در نیمه دوم فیلم، دچار انفعال و رکود می شود و نمی تواند قلب و روح مخاطب را با خود همراه سازد.

در این بخش ها البته واقعیت هایی مثل کینه توزی و بدخواهی رژیم پهلوی علیه پهلوان زمانه به خوبی روایت می شود. تاکید فیلم بر برخی خصلت ها و رفتارهای تختی نیز کنایه آمیز است. گویی فیلمساز با پرداختن به اخلاق و مرام پهلوانی تختی، به برخی از ورزشکاران و سلبریتی های روزگار ما انتقاد می کند. به طور مثال، می بینیم که پهلوان فیلم ما هیچ گاه بودن با اشراف را بر زندگی در کنار مردمی با دستان پینه بسته و پا را ترجیح نمی دهد، در اوج تنگدستی با استفاده از عکسش در تبلیغات موافقت نمی کند و پست و مقام های مهم قبول نمی کند و از همه مهم تر به جای شعر و شعار، در عمل، مردمی است؛برخلاف بسیاری از افراد مشهور زمانه ما که خود کاخ نشین و دور از درد مردم هستند اما در فضای مجازی، شعار ی می دهند.

این مطلب در کیهان ورزشی» منتشر شده است.

مطالب بیشتر از من را در تلگرام دنبال کنید: https://t.me/arashfahim1396

نگاهی به فیلم «متری شیش و نیم»

مروری بر سریال‌های سیما در ماه مبارک رمضان

نگاهی به فیلم «غلامرضا تختی»